غلبه تروریزم بر پشتونیزم؛ مشکل اسماعیل یون با طالبان چیست؟

طالبان اسماعیل یون؛ استاد دیپارتمنت پشتوی دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل را اخراج کردند. آقای یون گفته اکنون دانشگاه به یک مدرسه دینی تبدیل شده است

 

او همچنین از ممنوعیت آموزش دختران نیز انتقاد کرده و گفته که دانشگاه کابل به‌تدریج شکل یک «مدرسه روستایی» را به خود گرفته است: «من که این وضعیت را از نزدیک مشاهده می‌کردم، برایم بسیار سخت بود که به‌عنوان یک افغان مدنی، آزاداندیش و پیش‌رو، این شرایط را بپذیرم. دانشگاهی که در آن تحصیل کرده و سه دهه در آن تدریس کرده بودم، زیبایی، نزاکت علمی، پاکی و نظم خود را از دست داده و حالا گرفتار افکار تنگ‌نظرانه و رفتارهای قرون‌ وسطایی شده است.»

 

اسماعیل یون همچنین از تفتیش عقاید دانشجویان و تسلط «پولیس مذهبی» بر این مرکز آکادمیک انتقاد کرده است.

 

اسماعیل یون در طول سال‌های گذشته یک چهره بحث برانگیز در میان پشتونیست‌های تندرو بوده است. او همواره به تقابل پشتو - فارسی در داخل جامعه فرهنگی افغانستان دامن زده و از این طریق به نام و نان دست یافته بود.

 

تدریس او در دپارتمنت زبان پشتو در دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه کابل نیز از رهگذر لابی‌گری قومی و نقش مناقشه برانگیزش به عنوان یک پشتونیست افراطی به دست آمده بود.

 

با این حال، اینکه چهره‌ای مانند اسماعیل یون حتی پس از بازگشت طالبان به قدرت نیز توانست سمت خود در دانشگاه کابل را حفظ کند در حالی که به گفته خود او در این دوره صدها نفر از اساتید دانشگاه کابل مجبور به ترک دانشگاه و حتی خروج از کشور شدند، تعجب برانگیز نبود؛ زیرا بسیاری از مردم افغانستان به ویژه جامعه بزرگ اهل سنت کشور طالبان را پیش از آنکه یک جنبش مذهبی و ایدئولوژیک بدانند یک جریان تندرو و انحصارطلب قومی می‌دانند که با استفاده ابزاری از مذهب در صدد تحکیم تسلط پشتون‌ها بر سرنوشت سایر اقوام افغانستان هستند و در این زمینه از شاهان و سلاطین ستمگر و استبدادپیشه پشتون در تاریخ معاصر کشور پیروی می‌کنند.

 

بنابراین، سلطه طالبان بر افغانستان حتی برای سکولارها، لیبرال‌ها و لاییک‌های پشتون نیز یک موهبت بزرگ محسوب می‌شود و آنان این رویداد را یک گام حیاتی و سرنوشت ساز در راستای سیطره بلامنازع پشتون‌ها بر سرنوشت سیاسی اقوام دیگر می‌دانند؛ چیزی که در دوره جمهوریت با خطر جدی روبرو شده بود و به همین دلیل، چهره‌هایی مانند اسماعیل یون بیش از هر زمان دیگری با استفاده از آزادی بیان ادعایی مقامات اقتدارگرای پشتون، به تخریب عمدی و آگاهانه وحدت ملی، دامن زدن به تنش‌های قومی و نژادی و برجسته کردن قطبی‌گری در فضای فرهنگی کشور اقدام می‌کردند.

 

البته همانگونه که اشاره شد آقای یون از حمایت‌های سازمان یافته دولتی و حلقات امنیتی وابسته به دولت‌های حاکم در زمان جمهوریت نیز برخوردار بود و به همین دلیل، او برخلاف بسیاری از فعالان فرهنگی به سادگی از امکانات امتیازات لازم برای راه اندازی کمپین‌های تبارگرایانه و نژادپرستانه و دسترسی به تریبون‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای برخوردار بود و علیرغم ابراز مواضع آشکارا تفرقه انگیزانه و فرقه گرایانه، بی هیچ مانعی می‌توانست کرسی تدریس دانشگاهی نیز در اختیار داشته باشد تا افکار تندروانه و افراطی خود در حوزه زبان و قومیت را بر دانشجویان و نسل‌ جوان کشور دیکته و تحمیل کند.

 

با این همه، اگرچه طالبان با شعارهای مذهبی و ایدئولوژیک به قدرت بازگشتند؛ اما اسماعیل یون که هرگز به داشتن گرایش‌های مذهبی تندروانه تظاهر نمی‌کند؛ بلکه همواره سعی کرده است یک چهره سکولار و تکنوکرات نشان دهد، همچنان در حاشیه امنیت باقی ماند، کرسی دانشگاهی خود را حفظ کرد و حتی تا مدتی به فعالیت رسانه‌ای خود از طریق تلویزیون ژوندون ادامه داد؛ نشانه ای واضح از اینکه برای پشتون‌ها لائیک و مذهبی، لیبرال و افراطی وجود ندارد.

 

اخیرا اما تنش میان اسماعیل یون و طالبان بالا گرفت. نخستین نشانه‌های این تنش، در اختلاف بر سر مالکیت زمین دولتی تلویزیون ژوندون آشکار شد و در نهایت به اخراج آقای یون از دانشگاه کابل انجامید؛ دانشگاهی که آقای یون معتقد است که اکنون تبدیل به یک مدرسه بزرگ دینی شده، طالبان در آن روایت‌های تندروانه و افراطی خود را ترویج می‌کنند، روز به روز از جایگاه خود به مثابه یک مرکز علمی و آکادمیک فاصله می‌گیرد و تحت تاثیر تسلط پولیس مذهبی طالبان قرار می‌گیرد.

 

همان‌گونه که در بالا نیز اشاره شد اسماعیل یون طی یادداشتی در واکنش به اخراجش از دانشگاه کابل به تندی از سیاست‌های فرهنگی و ایدئولوژیک طالبان در این دانشگاه انتقاد کرده و نسبت به تبدیل آن به مدرسه بزرگ دینی هشدار داده است. این نشان می‌دهد که تروریزم بر پشتونیزم غلبه کرده و حتی اسماعیل یون پشتونیست نیز مغلوب ایدئولوژی افراطی، تکفیری و تندروانه طالبان به مثابه یک جریان قومی پشتونوالی آموزش دیده در مدارس دیوبندی شده است.

 

بنابراین، طالبان تنها تهدیدی علیه زبان فرهنگ و تمدن فارسی در افغانستان نیستند؛ بلکه آنها در عین حال یک جنبش ضد فرهنگی هستند که زبان پشتو را نیز در خدمت ایدئولوژی تکفیری و تندروانه خود قرار داده اند؛ رویکردی که تندروترین، رادیکال‌ترین و بدنام ترین عناصر پشتونیست مانند اسماعیل یون را نیز آشفته و نگران کرده است.

 

عبدالمتین فرهمند - جمهور