طالبان و جنگ آب با همسایگان شمالی

براساس یافته‌های مؤسسه پژوهش‌ها و تحلیل‌های دفاعی هند، تکمیل کانال قوش‌تپه می‌تواند میزان آب به کشورهای همسایه را تا یک‌پنجم کاهش دهد. ترکمنستان و ازبکستان به دلیل اتکا به آمو دریا، از تکمیل این پروژه نگران اند.

 

موسسه تحقیقاتی هندی در گزارش جدید خود نوشته که «چالش‌های [قوش تپه] بسیار جدی هستند، در حالی که کشورها با عدم قطعیت‌ مواجه‌اند.»

 

این گزارش، به نگرانی‌ها درباره سرعت ساخت این پروژه عظیم و تردید درباره تخصص کافی در افغانستان تحت کنترول طالبان برای اجرای آن پرداخته است.

 

با این حال، طالبان دست کم به لحاظ سیاسی و تبلیغاتی هم که شده بر اجرای بی چون و چرای پروژه عظیم قوش تپه تاکید می‌کنند؛ پروژه‌ای که از زمان جمهوریت، مانورهای سیاسی پیرامون آن جریان داشته و اکنون این افتخار نصیب طالبان شده که با اجرای آن ادعا کنند که پروژه‌ای که ده‌ها سال عقب افتاده بود را به سادگی اجرا کرده و توانستند که هزینه‌ها و منابع مالی بسیار هنگفت مورد نیاز آن که بالغ بر ۶۰۰ میلیون دالر می‌شود را تامین کنند.

 

اما این بدون شک تنها هدف طالبان از پافشاری بر اجرای بی‌قید و شرط پروژه قوش تپه نیست. گفته می‌شود که این پروژه در صورتی که به طور کامل عملیاتی شود، قادر است بیش از ۳ میلیون نفر را در حاشیه خود جای دهد و زمین‌های بکر و بایر را بارور و سیراب کند. به همین دلیل، گمانه زنی‌هایی وجود دارد که طالبان با استملاک زمین‌های اطراف کانال طولانی و بزرگ قوش تپه تلاش می‌کنند آن را به پشتون‌های جنوبی و حتی پاکستانی‌ها توزیع کنند تا به این ترتیب، پایگاه قومی خود را در شمال افغانستان که عمدتاً منطقه‌ای غیرپشتون نشین محسوب می‌شود، تقویت کرده و در کنار اجرای پروژه زمین مانده قوش تپه، یکی دیگر از پروژه‌های تاریخی در زمان سلطه شاهان و سلاطین پشتون تبار افغان یعنی پشتونیزه کردن شمال افغانستان و تغییر بافت جمعیتی این منطقه با انتقال «ناقلین» از جنوب را ادامه داده و به پایان برسانند.

 

 بنابراین، طالبان تنها با اجرای پروژه قوش تپه برای تقویت پایگاه سیاسی و اجتماعی خود و نشان دادن «موفقیت» ادعایی خود در حوزه بهبود اقتصاد افغانستان، تلاش نمی‌کنند؛ بلکه این پروژه ابعاد گسترده سیاسی، قومی و امنیتی که برای ارزیابی آن نیاز به توجه همه جانبه دارد.

 

یکی از ادعاهای خطرناکی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که طالبان با جابجایی پشتون‌های وزیرستانی و پاکستانی در اطراف کانال قوش تپه، تروریست‌های وابسته به تی تی پی را به شمال افغانستان منتقل می‌کنند و اگر این ادعاها درست باشد این پروژه ابعاد بسیار پیچیده استخباراتی و اطلاعاتی دارد که در آن حتی سازمان‌هایی مانند آی اس آی نیز دخیل هستند. گفته می‌شود که اخراج صدها هزار پناهجوی افغان از سوی حکومت پاکستان نیز پوششی برای انتقال خانواده‌های پشتون از پاکستان به شمال افغانستان بوده است.

 

علاوه بر این، درباره تامین منابع مالی این پروژه که گفته می‌شود بالغ بر ۶۰۰ میلیون دالر خواهد بود نیز تردیدها و ابهامات عمیق و جدی وجود دارد. بر بنیاد یکی از گزارش‌ها امریکا مسئولیت تامین مالی این پروژه را به عهده دارد و اگر این گزارش درست باشد، نشان می‌دهد که کانال قوش تپه صرفاً یک برنامه اقتصادی برای مبارزه با خشکسالی یا تامین سهم افغانستان از دریای آمو نیست؛ بلکه زوایای پیدا و پنهان سیاسی، امنیتی، ژئوپلیتیک و استراتژیک دارد که در آن نه تنها طالبان؛ بلکه بسیاری دیگر از کشورهای منطقه و جهان و سازمان‌های استخباراتی و جاسوسی این کشورها دخیل هستند.

 

در صورتی که این برداشت‌ها و ارزیابی‌ها درست باشد کانال قوش تپه فراتر از یک پروژه اقتصادی و آبیاری است و بدون شک اجرای آن، جنگ آب میان افغانستان تحت کنترل طالبان و همسایگان شمالی آن را وارد فاز و فضای جدیدی خواهد کرد که بدون شک، تنها محدود به همین طرف‌ها نخواهد ماند؛ بلکه در پشت پرده، قدرت‌های دیگر از جمله امریکا و روسیه نیز ممکن است وارد این معرکه شوند و به این ترتیب، افغانستان بار دیگر به زمین و زمینه ای برای جنگ‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تبدیل خواهد شد.

 

عبدالمتین فرهمند - جمهور