هند و دیورند؛ ریشه‌های ناامنی در‌ افغانستان

عمر داوودزی؛ سفیر پیشین افغانستان در اسلام‌آباد، ادعا کرده که اشفق کیانی؛ فرمانده وقت ارتش پاکستان به حامد کرزی گفته بود صلح در افغانستان منوط به پذیرش خط دیورند و کنترل روابط افغانستان با هند از سوی اسلام آباد است.

 

او همچنین گفت که حامد کرزی؛ رییس‌ جمهور پیشین و جنرال اشفق کیانی؛ رییس سابق ارتش پاکستان در سال ۲۰۱۲ در لندن دیدار کردند و در این نشست به جز نظامیان کسی از حکومت غیرنظامی شرکت نداشت.

 

داوودزی که در سال ۲۰۱۲ سفیر حکومت کرزی در اسلام‌آباد بود، گفت که آقای کیانی «به‌طور واضح به آقای کرزی گفت اگر صلح و مصالحه[با طالبان] در افغانستان می‌خواهید،‌ خط دیورند را به‌رسمیت بشناسید و موافقت کنید که روابط افغانستان با دهلی از طریق اسلام آباد تنظیم شود.»

 

این دیپلمات پیشین افغانستان می‌گوید که کرزی با بحث درباره هیچ‌کدام از دو پیش‌شرط موافقت نکرد.

 

اخیرا یک مقام‌ طالبان نیز گفت که آن‌ها خط دیورند را به‌رسمیت نمی‌شناسند.

 

طالبان حتی اگر حاضر به پذیرش خط دیورند هم باشند، قادر به انجام این کار نخواهند بود؛ زیرا این امر، موجب خیزش پشتون های جنوب می شود و رژیم طالبان را در برابر بزرگترین سرمایه انسانی و اجتماعی و قومی آن قرار می دهد و روند فروپاشی زودهنگام آن را تسریع و تسهیل خواهد کرد.

 

از جانب دیگر، درباره دیورند همانند برخی دیگر از مسایل قومی افغانستان، بسیاری از سران طالبان، درست مانند کرزی و اشرف غنی و شاهان و سلاطین پیش از آنها فکر می کنند. به بیان روشن تر، دیورند گرهی ناگسستنی با پشتون گرایی خورده و تمام پشتونیست های در رأس قدرت، دفاع از رویکرد عدم شناسایی رسمی این مرز را برای ادامه جنبش پشتون گرایی در افغانستان و فراتر از آن، مناطق قبایلی پاکستان، تعیین کننده و حیاتی می دانند.

 

در جریان تنش های اخیر میان طالبان و پاکستان نیز شاهد بودیم که طالبان از خیزش و اعتراض پشتون های آنسوی دیورند به مثابه یک اهرم فشار قدرتمند علیه دولت پاکستان، استفاده کردند. زمانی که دولت اسلام آباد و جان اچکزی و سرفراز بوگتی؛ رهبران دولت های ایالتی در خیبرپختونخواه و بلوچستان پاکستان، تصمیم گرفتند که عبور و مرور از مرزهای دو کشور را مشروط به داشتن پاسپورت و ویزا کنند، جنبش «تحفظ پشتون ها» به حرکت درآمد و ده ها هزار نفر را علیه این تصمیم بسیج کرد و معترضان در منطقه مرزی چمن، بیش از صد روز، مرز اسپین بولدک را مسدود کردند.

 

این صرفا یک حرکت اعتراضی در برابر سخت تر شدن روابط قبایل و خانواده های ساکن دو سوی دیورند نبود؛ بلکه در عین حال، حمایت از یک آرمان تاریخی و قومی برای اعتبارزدایی از مرز استعماری دیورند و طرح دوباره پیوستن سرزمین های دوسوی مرز به همدیگر بود؛ چیزی که طالبان در کابل نیز آن را تایید می کنند.

 

بنابراین، تنش میان طالبان و پاکستان، صرف نظر از دلایل و عوامل گوناگون دیگر، از جمله ریشه در پیش شرط های غیرقابل تغییر اسلام آباد برای حمایت از صلح و ثبات در افغانستان هم دارد و آن، رسمیت بخشیدن به خط دیورند و تنظیم روابط کابل – دهلی نو از سوی اسلام آباد است.

 

این شرایط در سال ۲۰۱۲ به طور صریح با کرزی در میان گذاشته شده و به احتمال قوی، در دیدار شبانه اشرف غنی با فرمانده ارتش پاکستان در راولپندی نیز به تفصیل درباره آن بحث شده است. بنابراین، ساده انگارانه خواهد بود که طالبان نیز در برابر چنین درخواستی از سوی ارتش پاکستان قرار نگرفته باشند و احتمالا یکی از دلایل بروز تنش در روابط دوطرف نیز امتناع یا ناتوانی طالبان از پذیرش این پیش شرط ها بوده است.

 

قابل تامل است که اخیرا یک مقام ارشد وزارت امور خارجه هند به کابل سفر کرد و با رهبران ارشد طالبان، دیدارهای مفصلی داشت. این رویداد در کنار افتتاح «بخش فنی» سفارت هند در کابل و نیز شرکت نماینده ویژه هند در نشست «ابتکار همکاری منطقه ای» به رهبری امیرخان متقی در کابل، نشان می دهد که هندی ها روی تنش میان طالبان و پاکستان، حساب ویژه ای باز کرده اند و حتی پیشنهاد کرده اند که به طالبان برای عبور از موانع موجود در مسیر استفاده تاجران افغان از بنادر پاکستان در استفاده از بندر چابهار ایران، کمک کنند.

 

بنابراین، اگر روابط هند و طالبان بیش از این توسعه یابد، احتمال تشدید تنش در روابط طالبان با پاکستان، دور از انتظار نخواهد بود؛ زیرا به این ترتیب، طالبان نه دیورند را به رسمیت می شناسند و آن را یک «خط فرضی» می خوانند و نه ابایی از توسعه روابط با هند دارند که دشمن سنتی پاکستان است.

 

با اینهمه در پی تحولات سیاسی اخیر در اسلام آباد و تشکیل دولت جدید پاکستان، طالبان سیگنال های سازنده ای را برای ترمیم روابط ارسال کرده اند و پیش بینی می شود که در آینده نزدیک، شاهد کاهش تدریجی تنش ها باشیم؛ اما ریشه های اصلی ناامنی و بحران و بی ثباتی در افغانستان، یعنی مساله دیورند و روابط کابل – دهلی نو همچنان به قوت خود باقی هستند و این همان چیزی است که نگاه خصمانه پاکستان نسبت به افغانستان را تقویت خواهد کرد و حتی گفته می شود که پاکستان برای این منظور علاوه بر تقویت و گسیل داعش به افغانستان، با برخی جریان های قومی ضد طالبان نیز ارتباط برقرار کرده تا در صورت لزوم آنها را علیه رژيم طالبان، تجهیز کند.

 

محمدرضا امینی - جمهور