این همه افراطیت از کجا آمده است؟ بخش ششم

نگرشی بر جایگاه اعتدال و میانه روی در اسلام (بخش ششم)
یک پرسش:
آیا افراطیت به اندازه ای که توجهات را بخود جلب کرده است، فراگیر است؟
دست کم من به این باور نیستم.
به لحاظ شرایط ویژۀ شرق میانه و نقش رسانه ها افراطیت بزرگتر از آنچه هست نشان داده شده است.
قطعا افراطیت یک جریان فراگیر در سطح جهان اسلام نیست و نمی تواند نشانگر وضعیت خاص جهان اسلام یا درکل دین اسلام باشد.
برخی ها این وضعیت را شبیه وضعیت پیش آمده بر مسیحیت قبل از انقلاب فرانسه در اروپا برای دین اسلام می دانند ولی من به این باور نیستم در آن شرایط ما شاهد تنها اروپای مسیحی بودیم و وضعیت مسیحیت در اروپا نمایانگر کل مسیحیت می توانست شود اما فراموش نکنیم که تمام اعراب حدود ده تا دوازده درصد مسلمانان جهان را تشکیل می دهد و و ضعیت خاص شرق میانه و کم و بیش آسیای جنوبی نمایندگی از وضعیت عموم مسلمانان و دین اسلام نمیکند و اساسا نمتواند باشد و این مقایسه غلط است .
به لحاظ نظری ؛
اسلام به عنوان یک کل متشکل از عقیده، شریعت و اخلاق درداخل خود قابل انعطاف بوده و بصورت یک دین سفت وسخت برای پیروانش مطرح نبوده است .
در باب عقاید نمیتوان سراغ یک عقیده اعتدالی یا افراطی رفت برای اینکه عقیده یک امر ذهنی است و صرف میتوان به لحاظ گسترۀ اصول اعتقادی باب عقیده را سخت یا ساده انگاشت که به این ترتیب اصول اعتقادی اسلام خلاصه میگردد به توحید، نبوت ومعاد که اولی امر مشترک میان ادیان لااقل ادیان سماوی، دومی در اسلام خیلی پلورال ترمطرح شده است. در اسلام در مقایسه با تمام ادیان دیگر برای اینکه اسلام تمام انبیا را به رسمیت شناخته است و به این ترتیب به تمام باورهای دیگران نسبت به انبیای شان صحه گذاشته است و سومی نیز یک امر مشترک میان ادیان سماوی است و همه این ادیان به معاد یا حساب پس دادن روز قیامت باور دارند .
در باب شریعت باوجود گستردگی شریعت اسلامی تمام ابعاد زندگی را اصل سهولت و رخصت یک اصل حقوقی معتبر می باشد در نظام حقوق اسلامی که میتواند امر إجرایی اصول شرعی را آسان و منطبق با ظرفیت انسانی سازد .
اسلام از طرفی رهبانیت و مادی گرایی را مردود دانسته است و از یک جانب رهبانیت را برای یک مسلمان در مبارزه کردن میداند نه در ترک دنیا و از جانب دیگر مادی گرایی إفراطی را رأس تمام خطاها و گناهان قلمداد میکند.
در باب اخلاق که نمیتوان اساسا إلزامیت إجرا یا عدم إجرا را قایل شد تا بحث افراطیت پیش آید و در نتیجه اسلام در داخل خود یک چارچوب قابل هضم و قابل تحمل انسانی است.
به لحاظ تجربه زندگی بادیگران؛
درطول تاریخ تمدن اسلامی ما شاهد تعامل و همزیستی مسالمت آمیز گستردۀ میان مسلمانان دیگران هستیم و این تجربه چه بصورت تعامل اسلام بادیگران در داخل جوامع اسلامی نمایان شده است و چه بصورت مراودات جهانی. مسیحیت در کنار اسلام در مصر و اخیرا لبنان به حیات خود ادامه داده است و از وضعیت برابری برخوردار بوده است البته این برابری در اوج شگوفایی تمدن اسلامی دورۀ عباسیان و عثمانی ها بوده نه صرف در قرن بیستم.
همینطور هندویزم در مالزی امروز و هند دورۀ اسلامی از حقوق مساوی با مسلمانان برخوردارند و بوده اند.
اسلام با بودیزم در سریلانکا و با زردشتی ها در ایران و یهودی ها در ترکیه به مدارا برخورد نمود که هیچ سندی مبنی بر تجاوز آشکار و غصب حقوق آنها بدست نیامده است.
این امر نشان میدهد که تجربه اصطکاک میان اسلام و دیگران امروز در شرق میانه و آفریقا یک تجربه گروهی است تا عمومی میان مسلمانان و وضعیت اقلیت های غیرمسلمان میان جوامع اسلامی در موارد مشخصی بهتر بوده است نسبت به اقلیت مسلمان میان غیرمسلمانان.
شما میدانید وضعیت اقلیت مسلمان در فیلیپین، چین و برمه خیلی رقت بار است درحالیکه مسیحیان پاکستان، هندوهای اندونیزی از حقوق برابر برخوردارند با مسلمانان.
با وجود اینکه مبلغان مسیحی وضع مسیحیان را درکشورهای اسلامی تا حدی آشفته کرده است بازهم در جنگ و بمباران عراق هیچ مسلمانی در عراق بر مسیحی حمله نکرد و بعد از یازده سپتامبر دهها مورد حمله بر مسلمانان در کشورهای غربی ثبت شد.
ادامه دارد...
کمال الدین حامد- استاد دانشگاه