قبل از آغاز حاکمیت عوامل طالبان بر بامیان؛ محمدکریم خلیلی بعنوان یک رهبر سیاسی هزاره به حیث معان رئیس جمهر؛ در اداره لایت بامیان دست برتر صلاحیت های زیادی داشت. متن ذیل مقایسه ای از کارکرد خلیلی و طالبان در بامیان است که به دور از هرنوع حُب و بُغض، انجام شده و همه موارد ذکر شده، قابل تحقیق وبررسی است.
۱- در حاکمیت دوران خلیلی، هیچ شخصی در پست های مهم حکومت محلی بامیان استخدام نمی شد مگر اینکه رضایت خلیلی را می داشت، به طور نمونه می توان برکناری رئیس زراعت، رئیس صحت عامه، فرماندهان پولیس را یاد کرد، حتی اعلا رحمتی به مدت طولانی که در خدمت خلیلی بود به دلیل پیوستن به تیم دانش با بی حرمتی، از بامیان برکنار شد. طاهر زهیر نیز تا رضایت خلیلی را نگرفت و به عبدالرحمن شهیدانی رشوه نداد موفق به تصاحب پست ولایت بامیان نشد.
در حکومت هبت الله نیز، هیچ شخصی بدون رضایت مولوی عبدالله سرحدی در ابتدایی ترین پست ادارات دولتی و حتی مؤسسات بین‌المللی در بامیان کار نمی تواند. به طور نمونه از مولوی گلاب الدین ذبیح الله رئیس پیشین زراعت طالبان، قاری موسی نصرت معاون لوای پنجم پیاده، مولوی صدیق الله شاهین مسافر فرمانده اسبق پولیس و رئیس فعلی استخبارات بامیان، ملا مقبول احمد وقاص رئیس اداره امر به معروف، سیف‌الرحمن محمدی رئیس اسبق و صفی الله رائد رئیس پیشین اطلاعات و فرهنگ، عبدالهادی فروتن شهردار پیشین، فیضی رئیس پیشین دانشگاه، مولوی عثمانی و ناظرحسین جعفری رؤسای اسبق و رحمت الله قندلی رئیس پیشین معارف طالبان در بامیان به دلیل عدم اطاعت از دستور ملا عبدالله سرحدی از سِمت های شان تبدیل و یا برکنار شده اند و از جمله رحمت الله قندلی و شیخ ناظرحسین جعفری با بدنامی تمام از این سِمت سبکدوش شدند و اسناد رشوه ستانی آنان توسط افراد خاص سرحدی رسانه‌ای شد در حالیکه آنها رشوه را با مولوی سرحدی نصف می‌کردند.
۲- عبدالکریم خلیلی مردم را با خاطرات و عکس شهید مزاری فریب میداد و هیچ کار بنیادی برای مردم بامیان نکرد. در حالیکه آرمان مزاری خدمت به هزاره ها بود، اما خلیلی مدتی طولانی معاون رئیس جمهور بود و بامیان را کاملا در قبضه داشت؛ مردم فریبی می کرد ولی برای مردم بامیان هیچ کار ارزشمند و بنیادی انجام نداد.
در حکومت هبت‌الله، عبدالله سرحدی نیز مردم را با ریاکاری و عکسهای فیسبوکی فریب میدهد و خود را دایه دلسوزتر از مادر جلوه میدهد. کمتر حادثه ترافیکی و قتل در بامیان صورت بگیرد که پس از حادثه، عبدالله سرحدی در آنجا حاضر نشود و حتی برخی از قربانیان حوادث ترافیکی به دلیل اینکه تا عبدالله سرحدی از محل حادثه عکس فیسبوکی بگیرد، در راه شفاخانه جان داده و بسیای از شواهد و قرائن جرمی به دلیل رفتار نامعقول و حرکات عوامفریبانه عبدالله سرحدی نابود می‌شود.
۳- در حکومت خلیلی بسیاری از مناطق باستانی بامیان حفاری شد و قاچاق آثار باستانی در بلندترین سطح خود رسیده بود.
در حکومت طالبان نیز عبدالله سرحدی بقایای حفاری خلیلی را نیز حفاری کرده و حتی کار به جایی رسیده که آرامگاه شهروندان عادی را که کهنه تر به نظر می رسد حفاری می کند.
۴- در حاکمیت کریم خلیلی برای برخی ها ساحات مسکونی سرخ و سبز ترسیم می شد و حتی اجازه ساختن خانه مسکونی در بامیان را نداشتند اما حاجی نبی خلیلی در ساحه سبز، هتل مشهور غُلغله را ساخت؛ در حالی که باشندگان منطقه تُلواره در ۵۰ متری آن، اجازه ساخت منزل مسکونی را نداشتند.
در حکومت هبت‌الله نیز، مردم مناطق زرگران، جگره خیل، شهرک معلمین، ملاغلام و ریگشادها حق ترمیم خانه های مسکونی شانرا ندارند اما در ساحات داوودی، اطراف بودا و قلعه‌غمی که ساحات سرخ و فرهنگی است توسط افراد خاص طالبان ساخت‌وساز صورت می‌گیرد.
۵- در حکومت خلیلی، یک کیلومتر سرک و یا یک بند آب و برق و یا کار بنیادی از بودجه دولت در بامیان نشد، فقط دو چهارراه بنامهای چهارراه سیدمیرهاشم آقا و دیگری چهارراه شهید ضحاک از بودجه دولت ساخته شد و ساختمانهای دولتی که نیاز حکومت بود و حکومت جمهوریت با توجه به نیاز خود، آنها را اعمار کرد.
در حکومت هبت‌الله هم، در بامیان از بودجه دولت، همین دو چهارراه، تخریب و با تغییر نام به "چهارراهی شهدا و چهارراهی کره زمین" ، بازسازی شدند. هُتل پنج ستاره شهرداری بامیان که ۵۰ درصد کار آنرا شهرداری دوران خلیلی در بامیان تکمیل کرده بود؛ ۵۰ درصد آنرا شهردار طالبان تکمیل کرده است.
۶- خلیلی در زمان حکومت جمهوریت خواب ساخت شهرک در خَمِ نیل را در سر می‌پروراند و در تلاش بود در تپه ی چَونی، جای ولایت سابق هُتل بسازد که با مخالفت رئیس اسبق زراعت مواجه شد و سرانجام موفق نشد آن مکان ها را تصاحب کند اما برای رئیس زراعت آنزمان دوسیه سازی کرده و از وظیفه اش سبکدوش کرد.
در حکومت هبت‌الله نیز مولوی عبدالله سرحدی در تلاش ساخت شهرک در خم نیل، ولسوالی پنجاب و مارکیت در شهر جدید بامیان است؛ ساخت شهرک در خم نیل و واگذاری علفچرهای بامیان به کوچی ها مانند رفیق اش کریم خلیلی با مخالفت ملا گلاب‌الدین ذبیح‌الله رئیس پیشین زراعت طالبان مواجه شد و در ساخت شهرک موفق نشد اما ذبیح‌الله را از ریاست زراعت بامیان به ولایت غزنی تبدیل کرد.
۷- در حکومت خلیلی پیروانش از عیش و نوش ابایی نداشتند، آنچه منابع ادعا دارند شراب‌خوری، شب‌نشینی مختلط در مغاره ها، شبی با بودا، جشنواره ها و... از عملکرد پیروان آن بزرگوار در زمان جمهوریت است.
در حکومت هبت الله، مولوی عبدالله سرحدی تسبیح سه جُزئه در دست دارد، زیر لب ذکر می‌گوید، مسکواک پنجاه سانتی در جیب دارد اما مصرف شراب و تابلیت توسط مقام های محلی این گروه بخصوص محمدخان غازی برادر و مولوی مسعود سرحدی از اقارب وی، بسیار بالا رفته است. روابط نامشروع در ملأ عام داخل رینجر پولیس انجام می‌شود ...
۸- خلیلی بعنوان رهبر سیاسی بخشی از مردم افغانستان در جاسوسی دست باز و با استخبارات برخی کشورها روابط داشت. همکاری با سازمان استخبارات پاکستان از آنجمله است.
در حکومت هبت الله نیز عبدالله سرحدی با استخبارات چندین کشور نشست داشته و از برخی ها تقاضای پول کرده است. گفته می شود استخبارات این کشورها در لباس گردشگر، خبرنگار و دیپلمات به بامیان سفر و با مولوی سرحدی دیدار کرده اند.
۹-محمدکریم خلیلی هیچ زمان خود در قضایای مافیایی، شهرک سازی، فروش و غصب زمین دخالت مستقیم نکرد و همه امور توسط اقاربش خصوصا حاجی نبی خلیلی انجام می‌شد.
در حکومت هبت الله؛ عبدالله سرحدی نیز در هیچ یکی از قضایای مالی مستقیما دخیل نمی شود ولی دو برادرش حاجی محمدخان غازی و نظام الدین سرحدی از جوالی تا تاجر بامیان باج می‌گیرند و کمتر تانک تیل، مارکیت و سرای، در بامیان وجود دارد که برداران سرحدی از آنها باج نگیرند و یا ۵۰ درصد شریک نباشند.
۱۰ - در حکومت خلیلی برخی از افراد طالبان تحت نام عضو حزب وحدت با دفتر خلیلی روابط داشتند که نمونه‌ی آنرا می تواند از کریم اوغان از پشتون های بامیان و عضو فعلی کمیسیون حل منازعات کوچی ها و ده نشین نام برد.
در حکومت هبت‌الله، امین رسا کارمند قبلی دفتر کریم خلیلی، ولسوال طالبان در ولسوال یکه ولنگ نمبر دو، مدارعلی کریمی معاون وزارت شهرسازی، و همچنین رئیس اداره شهرسازی بامیان نمونه هایی از مراودات نیک میان طالبان و کریم خلیلی و رفتار مشابه شان است.
با این مقایسه، هبت‌الله در سه سال حکومت‌داری محلی در برخی موارد از استاد خلیلی پیشی گرفته است، قاچاق آثار باستانی و تولید کارخانه موادمخدر از جمله شیشه و شکار پرندگان کمیاب در حکومت هبت‌الله با زعامت عبدالله سرحدی، از عوامل خلیلی پیشی گرفته زیرا در رهبری خلیلی، کشت خشخاش در بامیان همه ساله صفر گزارش می شد و هیچ کارخانه تولید موادمخدر در بامیان وجود نداشت اما در دو سالگی حکومت طالبان ۶ کارخانه تولید شیشه در بامیان توسط استخبارات این گروه کشف و بسته شد که تحت حمایت مستقیم سرحدی قرار داشت. شکار پرندگان کمیاب از جمله عقاب نیز در زمان اقتدار کریم خلیلی در بامیان اندک بود، حال اما پشتون های زابل و قندهار ماه ها در دشت خم نیل، خیمه پهن می کنند و با حمایت برادر سرحدی پرندگان نایاب را صید می کنند.
غلامعلی رضایی از بامیان – ارسالی به خبرگزاری جمهور
پی نوشت: نوشته فوق، صرفا بازتاب نظر شخصی نویسنده است و خبرگزاری جمهور در مورد این تحلیل نظر تأییدی ندارد.
